جرم خیانت در امانت

هرگاه کسی مالی را به عنوان امانت به فردی بسپارد و این فرد با قصد آسیب رساندن، بهره‌برداری، تصرف، تلف کردن یا گم کردن این اموال را داشته باشد،  خیانت در امانت کرده است. این تخلف انواع مختلفی دارد، از جمله خیانت در امانت از طریق سوءاستفاده از امضا و مهر دیگران، و خیانت در امانت از طریق بهره‌برداری از ضعف نفس اشخاص. این دو نوع خیانت در امانت از مهمترین آنها هستند.

فعل امانت‌داری یکی از رایج‌ترین اعمال در روابط انسانی است و در طول تاریخ، همواره وجود داشته است. امانت‌دهنده، با اطمینان، مال خود را به امانت‌گیرنده می‌سپرد تا حفاظت شود. اما ممکن است امانت‌گیرنده از این اعتماد سوءاستفاده کند و حتی با قصد صدمه زدن، مال را به خطر بیاندازد. در این صورت، قانون این رفتار را جرم محسوب کرده و به آن خیانت در امانت می‌گوید، و برای آن، مجازات‌های لازم را تعیین می‌کند.

خیانت در امانت در قوانین مختلف، از جمله قانون مجازات اسلامی و قوانین مربوط به ثبت اسناد و املاک، و در ارتباط با مسائل مختلف، مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین، این جرم انواع مختلفی دارد که نیاز به بررسی و توضیح جزئیات هرکدام دارد.

خیانت در امانت چیست؟

به دلیل اهمیت این موضوع، در این مقاله، ابتدا به سوال “چیست خیانت در امانت؟” پاسخ داده و سپس انواع آن را مورد بررسی قرار داده و جزئیات هریک را توضیح می‌دهیم. اگر سوالاتی در مورد خیانت در امانت و انواع آن دارید، با ما همراه باشید.

در ادبیات حقوقی و قانونی، مفهوم خیانت در امانت به عنوان یکی از مسائل حیاتی مطرح شده است. این مسئله بر پایه‌ی سه عنصر اساسی تعریف می‌شود که شامل عنصر مادی، معنوی و قانونی است. برای اثبات این جرم، لازم است که تمام این عناصر در عمل متجاوز حضور داشته باشند.

عناصر جرم خیانت در امانت

عنصر مادی، به این معناست که فرد متجاوز باید به صورت واقعی از مال مورد امانت استفاده کرده یا آن را تلف کرده یا مفقود نموده باشد، مطابق با مفاد ماده 674 از قانون مجازات اسلامی.

عنصر معنوی، به نیت بد و سوءاستفاده فرد مرتکب اشاره دارد، که می‌تواند به دو صورت عمومی یا خاص مطرح شود. در نیت بد عمومی، فرد باید با اراده واضح و هدفمند اقدام کند، در حالی که در نیت بد خاص، قصد وارد کردن آسیب مستقیم و انحراف از مسئولیت را دارد.

عنصر قانونی، به این معناست که اقدامات فرد متجاوز باید تحت پوشش مواد قانونی جرم انگاری شده باشد، همانطور که در ماده 674 از قانون مجازات اسلامی آمده است.

از این رو، اگر مالی به عنوان امانت به شخصی واگذار شده و این شخص با قصد ضرر، استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود کردن این اموال، به جرم خیانت در امانت متهم شود.

باید توجه داشت که مجازات جرم خیانت در امانت در حوزه مجازات تعزیری قرار می‌گیرد و بنابراین طبق بند پ ماده 105 از قانون مجازات اسلامی، پس از گذشت ۷ سال از روز انجام عمل متجاوز، دیگر امکان اتخاذ اقدامات حقوقی در این زمینه وجود نخواهد داشت.

در پیشینه‌ی قبلی، مفهوم جرم خیانت در امانت را بررسی کرده و آن را به عنوان عملی که در آن شخصی که مالی را به عنوان امانت دریافت می‌کند، سپس با قصد ضرر به مالک یا متصرف آن مال، اقداماتی نظیر استفاده ناجوانمردانه و تصرف در آن اموال یا حتی تلف یا گم کردن آن اموال را انجام می‌دهد، تشریح کردیم. این عمل، به عنوان یکی از جرایم مهم و حیاتی، در مقررات حقوقی مختلف قائل به جرم بوده و به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. این اقسام جرم شامل موارد زیر است:

بیشتر بخوانید: نمونه شکواییه خیانت در امانت 

انواع خیانت در امانت در قانون

1. خیانت در امانت از طریق سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص (مطابق با ماده 596 از قانون مجازات اسلامی).

2. خیانت در امانت از طریق سوء استفاده از سفید مهر (مطابق با ماده 673 از قانون مجازات اسلامی).

3. خیانت در امانت مستخدمین دولت در اموال و اسناد دولتی (مطابق با ماده 598 از قانون مجازات اسلامی).

4. خیانت در امانت، به عنوان جرم در قوانین تجارت (مواد 349، 370 و 555 از قانون مجازات اسلامی).

5. خیانت در امانت، در قوانین مربوط به تصدیق انحصار وراثت (مواد 6 و 11 از قانون تصدیق انحصار وراثت).

6. خیانت در امانت، در قوانین ثبت اسناد و املاک (مطابق با ماده 28 از قانون ثبت اسناد و املاک).

این انواع جرم، هر یک در مواد قانونی متمایزی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در ادامه‌ی مقاله، قصد داریم که به تفصیل به توضیح هر یک از این اقسام جرم بپردازیم. اگر شما نیز در این زمینه سوالاتی دارید، لطفاً با ما همراه باشید تا در این موضوعات بیشتر پیش برویم.

1. سو استفاده از ضعف نفس اشخاص

در قسمت‌های قبل، تعریف خیانت در امانت را ارائه کردیم و در این بخش، قصد داریم اولین نوع از انواع خیانت در امانت را مورد بررسی قرار دهیم. خیانت در امانت از طریق سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص، یکی از رایج‌ترین اقسام این جرم است. ماده 596 از قانون مجازات اسلامی، بر این امر تأکید دارد و مفاد آن به شرح زیر است:

“هر کس، با استفاده از ضعف نفس شخصی یا هوی و هوس او یا حوائج شخصی افراد غیر رشید، به ضرر او، نوشته یا سندی، اعم از تجاری یا غیر تجاری از قبیل برات، سفته… به هر نحو تحصیل نماید، علاوه بر جبران خسارت مالی، به حبس از شش ماه تا دو سال و از یک میلیون تا ده میلیون ریال جزای نقدی، محکوم می‌شود و اگر مرتکب، ولایت یا وصایت یا قیمومیت بر آن شخص داشته باشد، مجازات وی علاوه بر جبران خسارات مالی، از سه تا هفت سال حبس خواهد بود.”

از این‌رو، سوء استفاده از ضعف نفس به معنایی است که یک فرد از حالت ضعف ذهنی یا ناکامی یک فرد دیگر، مانند یک فرد غیر رشید، بهره‌مند شده و سندی را به ضرر آن فرد تنظیم می‌کند. این رفتار منجر به محکومیت به حبس و جریمه نقدی می‌شود، و با توجه به اینکه افرادی چون ولی، وصی و قیم به عنوان امین‌ها شناخته می‌شوند و انتظار می‌رود که از آن‌ها اطمینان بیشتری حاصل شود، اگر این افراد به چنین رفتاری اقدام کنند، مجازاتی سخت‌تر برای آن‌ها در نظر گرفته شده است.

2.سوء استفاده از سفید امضا و سفید مهر

همچنین، خیانت در امانت از طریق سوء استفاده از سفید امضا و سفید مهر، دومین نوع از انواع خیانت در امانت است که در این بخش مورد بررسی قرار می‌گیرد. ماده 673 از قانون مجازات اسلامی، این موضوع را به شرح زیر بیان می‌کند:

“هر کس، از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هر طریق به دست‌ آورده، سوء‌ استفاده نماید، به یک تا سه سال حبس‌، محکوم خواهد شد.”

سفید مهر نمونه‌ای است که یک فرد آن را مهر و یا امضا می‌کند و به طرف مقابل ارائه می‌دهد تا تمام توافقات قبلی آن را در آن یادداشت کند. اما در صورتی که این فرد از اعتماد امضا کننده سوء استفاده کرده و مفادی غیر از توافقات را در آن سند ثبت کند، قانون مجازات اسلامی، برای شخص متخلف، مجازات حبس یک تا سه سال را در نظر گرفته است.

خیانت در امانت مستخدمین دولت در اموال و اسناد دولتی

در بخش‌های قبل، به شرح خیانت در امانت از طریق سوء استفاده از سفید امضا و سفید مهر پرداختیم و بیان کردیم که فردی که از برگه‌های سفید امضا شده سوء استفاده کند، مورد مجازات حبس قرار می‌گیرد. در این بخش، قصد داریم نوع دیگری از خیانت در امانت را بررسی کنیم، یعنی خیانت در امانت مستخدمین دولت در اموال و اسناد دولتی. اولین سوالی که درباره این نوع خیانت مطرح می‌شود این است که اگر کارمندان دولت از اسنادی که به آنها سپرده می‌شود، سوء استفاده کنند، چه تبعاتی برای آنها خواهد داشت؟

برای پاسخ به این سوال، به ماده 598 قانون مجازات اسلامی مراجعه می‌شود. به موجب این ماده:

“هر کارمند یا کارکنان ادارات و سازمان‌های دولتی… اگر وجوه نقدی، مطالبات، حوالجات، سهام و سایر اسناد و اوراق بهادار یا سایر اموال متعلق به هر یک از سازمان‌ها و موسسات فوق‌الذکر یا اشخاصی که بر حسب وظیفه به آنها سپرده شده است، را مورد استفاده غیر مجاز قرار دهد، بدون این که قصد تملک آنها را به نفع خود یا دیگری داشته باشد، متصرف غیرقانونی محسوب می‌شود…”

مجازات مقرر شده برای این اقدامات، به شرح زیر است:

“… علاوه بر جبران خسارات وارده و پرداخت اجرت‌المثل، به شلاق تا (75) ضربه محکوم می‌شود و در صورتی که منتفع شده باشد، علاوه بر مجازات مذکور، به جزای نقدی معادل مبلغ انتفاعی، محکوم خواهد شد و همچنین است در صورتی که به علت اهمال یا تفریط، موجب تضییع اموال و وجوه دولتی گردد و یا آن را به مصارفی برساند که در قانون، اعتباری برای آن، منظور نشده یا در غیر مورد معین یا زائد بر اعتبار، مصرف نموده باشد.”

به طبق متن ماده 598 قانون مجازات اسلامی، خیانت در امانت مستخدمین دولت در اموال و اسناد دولتی، دارای مواد مختلفی است و مجازات تعیین شده برای آن بسته به اینکه شخص متخلف از این اقدام منفعت می‌برد یا نه، متفاوت است.

خیانت در امانت در قانون تجارت

در قسمت‌های پیشین، تعریفی از خیانت در امانت ارائه داده و بیان کردیم که چنین خیانتی به معنای استفاده از اموال به قصد ضرر رساندن است. اکنون در این بخش، قصد داریم توضیحاتی را درباره خیانت در امانت در قانون تجارت ارائه دهیم. در قانون تجارت، سه حالت از خیانت در امانت مورد بحث قرار گرفته است که عبارتند از:

بنابر ماده 349 قانون تجارت: اگر دلال در معامله، مخالف عرف تجارتی محل، وجهی دریافت کند یا وعده وجهی را قبول کند، مجازات خیانت در امانت را می‌پذیرد. دلال در اینجا به عنوان واسطه معاملاتی عمل می‌کند و از آمر اجرت دریافت می‌کند؛ اما اگر او وجهی از طرف مقابل دریافت کند، این تصرف از اموال در امانت به حساب می‌آید.

به موجب ماده 370 قانون تجارت: اگر حق العمل کار، مالی را با قیمتی بیشتر از آنچه آمر انتظار داشته باشد بفروشد یا با قیمتی کمتر از دستور آمر معامله کند، مجازات خیانت در امانت را متحمل خواهد شد. حق العمل کار در اینجا به عنوان فردی که به نمایندگی آمر معاملات انجام می‌دهد، اقدام به خیانت در امانت می‌کند.

ماده 555 قانون تجارت نیز بیان می‌کند: اگر مدیر تصفیه در موقعیت ورشکستگی، وجهی از اموال را حیف و میل کند، به مجازات خیانت در امانت محکوم می‌شود. مدیر تصفیه در اینجا به عنوان شخصی که مسئولیت تصفیه اموال ورشکسته را بر عهده دارد، اگر باعث ضرر و زیان به اموال شود، اقدام به خیانت در امانت می‌کند.

این سه حالت در قانون تجارت مشخص می‌کند که هرگونه تصرف نادرست در اموال به قصد ضرر رساندن، با مجازات خیانت در امانت همراه خواهد بود.

 

خیانت در امانت در قانون تصدیق انحصار وراثت

در قسمت‌های قبلی، مفهوم خیانت در امانت در قانون تجارت را بررسی کرده و سه دسته‌ی دلال، حق العمل کاری و مدیر تصفیه را مورد بحث قرار دادیم. اما در این بخش، می‌خواهیم به سوالی بپردازیم که آیا استفاده از اموال مجهول الوارث نیز تحت قانون خیانت در امانت قرار می‌گیرد یا خیر؟ برای پاسخ به این سوال، باید به قانون تصدیق انحصار وراثت مراجعه کنیم.

بنابر ماده 6 این قانون، اگر اموال منقول و غیر منقول و وجه نقد متعلق به اشخاص مجهول‌الوارث، در تصرف دولت یا موسسات تجارتی و یا صرافی و غیره و یا اشخاص قرار داشته و در مدت ده سال (برای مال منقول) یا بیست سال (برای مال غیر منقول) پس از فوت مالک، هیچ فردی ادعای وراثت ننماید، دیگر ادعائی پذیرفته نخواهد شد و اموال مذکور به دولت واگذار می‌شود.

به موجب ماده 11 همین قانون، اگر متصرفین اموال مجهول الوارث بعد از انقضای مدت مشخص شده، این اموال را به دولت تسلیم یا تادیه ننمایند، به مجازاتی که برای خیانت در امانت تعیین شده است، محکوم خواهند شد.

بنابراین، استفاده از اموال مجهول الوارث نیز تحت قانون خیانت در امانت قرار می‌گیرد و هر گونه عدم تسلیم یا تادیه این اموال به دولت ممکن است منجر به مجازاتی جرم خیانت در امانت شود.

در بخش بعدی از متن، به توضیحاتی درباره خیانت در امانت در قانون ثبت اسناد و املاک خواهیم پرداخت.

خیانت در امانت در قانون ثبت اسناد و املاک

خیانت در امانت در قانون ثبت اسناد و املاک آخرین نوع از خیانت در امانت، خیانت در امانت در قانون ثبت اسناد و املاک است. مفاد این موضوع در ماده ۲۸ این قانون ذکر شده است. طبق این ماده: “هرگاه فردی که وظایف متولی یا نماینده وقف را بر عهده دارد، در اثر تبانی از انجام وظایف خود انکار کند، مجازات خیانت در امانت را خواهد پذیرفت.

بنابراین، در اینجا، خیانت در امانت در قانون ثبت اسناد و املاک به معنای عدم انجام وظایف متولی یا نماینده وقف و نقض حقوق این نوع از اموال است. در صورتی که این اشخاص، به جای اعتراض و تعقیب دعوی و حفظ حقوق وقف یا حبس یا ثلث باقی، تبانی کنند، به مجازاتی که در ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی تعیین شده است، محکوم خواهند شد.

در ادامه بخوانید: تفاوت کلاهبرداری و خیانت از امانت

 

سخن آخر

لازم به دکر است مطالعه مقاله هیچگاه نمی تواند جایگزین مشاوره حقوقی با وکیل باشد چرا که موضوع هر پرونده خاص و منحصر به فرد می باشد.

در این مقاله سعی کردیم به صورت مختصر و در عین حال کامل به جرم خیانت در امانت و انواع آن بپردازیم. جرمی که به شدت در حال افزایش است و پرونده های زیادی در محاکم با عناوین کلاهبرداری سالانه در حال رسیدگی می باشد.

شما عزیزان می توانید برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص خیانت در امانت ​با کارشناسان مرکز گروه حقوقی فرشاد قاسمی در ارتباط باشید کارشناسان ما  آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی یا آنلاین و یا حضوری به سوالات شما عزیزان پیرامون کلاهبرداری  پاسخ دهند .

 

حتما بخوانید : کلاهبرداری ملکی